Azərbaycanda Süni İntellekt: Yeni Layihələr və İnnovasiyalar

Müasir dünyada süni intellekt (Sİ) iqtisadiyyatın və dövlət idarəçiliyinin mühüm komponentinə çevrilib. Azərbaycanda da bu sahəyə yüksək diqqət göstərilir: Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi Rəqəmsal İnkişaf Konsepsiyası inzibati xidmətləri və iqtisadiyyatı rəqəmsal texnologiyalarla təkmilləşdirməyi hədəfləyir. Bu istiqamətin davamı olaraq Dövlət Agentliyinin təşəbbüsü ilə yaradılan ASAN Süni İntellekt Platforması (ASAN AI Hub) süni intellekt tədqiqatçılarını, dövlət qurumlarını və özəl sektoru vahid rəqəmsal ekosistemdə birləşdirir. Belə platformalar açıq innovasiyaları dəstəkləyir, texnoloji tapşırıqlar elan edərək tələbə, alim və sahibkarlar arasında yarış təşkil edir.

Milli Süni İntellekt Strategiyası və Təşəbbüslər

Azərbaycanda Süni İntellektin inkişafı 2025–2028-ci illəri əhatə edən Milli Strategiya çərçivəsində həyata keçirilir. Strategiyada beş əsas istiqamət müəyyən olunub: idarəetmə və tənzimləmə, istedad və təhsil, infrastruktur və məlumat ekosistemi, tədqiqat və innovasiya, beynəlxalq əməkdaşlıq. Bu istiqamətlərin hər biri üçün dövlətin konkret addımlar atması nəzərdə tutulub. Məsələn, süni intellektin tətbiqi üçün normativ baza, etik standartlar və qaydaların hazırlanması, gənclərin AI texnologiyalarına uyğun peşələrə hazırlanması, superkompüterlər və yüksək sürətli internet şəbəkələrinin yaradılması kimi tədbirlər proqramda yer alır.

Əlavə olaraq, strategiyada startapların, kiçik və orta sahibkarlığın dəstəklənməsi, vergi güzəştləri və təşviq mexanizmləri daxil olmaqla pilot layihələrin icrası əsas prioritetlərdən biridir. Ümumiyyətlə, qəbul edilmiş süni intellekt strategiyası müxtəlif dövlət qurumları ilə birgə 15-dən artıq layihənin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bu layihələr həm dövlət xidmətlərinin müasir texnologiyalarla təmin olunmasını, həm də sahibkarlıq subyektlərinin innovativ həllər yaratmasını hədəfləyir.

Strategiyanın əsas istiqamətləri:

• İdarəetmə və tənzimləmə: AI-nin etik və hüquqi normalarının formalaşdırılması üçün qanunvericilik bazasının və standartların hazırlanması.
• İstedad və Təhsil: Ali təhsildə süni intellekt üzrə tədris proqramlarının yaradılması, gənclərin AI yönümlü peşələrə hazırlanması üçün təlimlərin keçirilməsi.
• İnfrastruktur və Məlumat: Superkompüterlər, data mərkəzləri və yüksək sürətli internet kimi əsas texniki resursların inkişaf etdirilməsi.
• Tədqiqat və İnnovasiya: Süni intellekt sahəsində elmi-tədqiqat institutlarının qurulması, alimlərə və startaplara maliyyə dəstəyi və xüsusi fondların yaradılması.
• Beynəlxalq Əməkdaşlıq: Qlobal süni intellekt trendləri və inkişaflarından yararlanmaq üçün beynəlxalq institutlar və innovasiya mərkəzləri ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi.

Dövlət Layihələri və Yeniliklər

Ölkəmizdə süni intellektin tətbiqi sahəsində artıq bir sıra konkret layihələr həyata keçirilir. Məsələn, Rəqəmsal İnkişaf, Nəqliyyat və Ədliyyə nazirliklərinin birgə təşəbbüsü ilə reallaşdırılan “e-Qanun AI” layihəsi vətəndaşlara qanunvericilik bazası üzərində sürətli axtarış və hüquqi analiz imkanı verir. Milli Süni İntellekt Mərkəzinin nümayəndəsi İbrahim Süleymanov məlumat verir ki, bu mərkəz artıq 3 mindən çox üzvdən ibarət icma formalaşdırıb və 15-dən artıq süni intellekt mütəxəssisi yetişdirib. Mərkəzin 100-dən çox mühəndisi isə hazırda təhsil alır və gələcəkdə ölkədə texnoloji inkişafda iştirak edəcək.

Bununla yanaşı, dövlət və ictimai təşkilatların dəstəyi ilə bir sıra pilot layihələr üzərində işlər gedir. Məsələn, süni intellektin məsuliyyətli tətbiqi sahəsində səhiyyə, təhsil, kənd təsərrüfatı, idman və rəqəmsal dövlət idarəçiliyi kimi sektorlarda sınaqlar aparılır. Belə pilot layihələr gələcəkdə genişmiqyaslı tətbiqlər üçün zəmin yaradacaq və müxtəlif sosial sahələrdə AI-nin potensialını nümayiş etdirəcək.

Nümunə layihələr:
- “e-Qanun AI” – Qanunvericilik sənədlərini süni intellektlə emal edib hüquqi axtarış və analizi təmin edən dövlət layihəsi.
- ASAN AI Hub – Dövlət, özəl sektor və akademiya nümayəndələrini birləşdirən açıq innovasiya platforması.
- Pilot layihələr (təhsil, səhiyyə, aqrar sferalar) – Müvafiq sahələrdə süni intellekt əsaslı həllərin sınaqdan keçirilməsi; (məsələn, təhsil texnologiyaları, tibdə diaqnostika və s.).

Startaplar və İqtisadi İnkişaf

Azərbaycanın startap ekosistemində də süni intellektə maraq sürətlə artır. KOBİ İnkişaf Agentliyinin məlumatına görə, 2025-ci ildə startaplara yatırılan investisiyalarda süni intellekt və xüsusilə generativ AI layihələrinin payı artıb. İnvestorlar əsasən artıq müəyyən nəticə əldə etmiş, stabil biznes modeli olan layihələrə üstünlük verirlər. Bununla belə, yeni startaplar üçün vəziyyət güclənir: fintech (maliyyə texnologiyaları), e-ticarət və rəqəmsal xidmətlər bu sahədə ən çox maraq doğuran seqmentlərdəndir. Yerli bazarda təhsil texnologiyaları (edtech) və kənd təsərrüfatı innovasiyaları da diqqət mərkəzindədir. Dövlət dəstəyi, inkubasiya proqramları və vergi güzəştləri sayəsində regionda yaradılan innovasiya ekosisteminin inkişafi yerli və xarici investorların etibarını gücləndirir.

Nəticədə süni intellekt, fintech, edtech, e-ticarət və aqrar innovasiyalar gələcəkdə daha da prioritet sektorlar kimi çıxış edəcək. Dövlətin təşviq mexanizmləri bu tendensiyanı sürətləndirir və yeni sahibkarlara sərmayə cəlb etmək üçün əlverişli şərait yaradır. Bu, Azərbaycan startaplarının beynəlxalq bazarlarda rəqabət qabiliyyətini artırmaqda, təhsil və kənd təsərrüfatı kimi ənənəvi sahələrə rəqəmsal baxış gətirməkdə əhəmiyyətli rol oynayır.

Gələcək Perspektivlər

Ölkəmizdə süni intellektə yatırım və tədqiqatların gücləndirilməsi Azərbaycanın rəqəmsal gələcəyinin formalaşmasında mühüm rol oynayacaq. Yeni Milli Strategiya, ASAN AI Hub və digər dövlət təşəbbüsləri Azərbaycanda texnoloji inqilabların əsasını qoyur. Gələcəkdə texnologiyanın sürətli inkişafı nəticəsində qanunvericiliyin yenilənməsi, məlumatların qorunması və etik çərçivələrin möhkəmləndirilməsi ön plana çıxacaq. Beləliklə, Azərbaycanda süni intellektin tətbiqi iqtisadiyyatın şaxələnməsinə, idarəetmənin müasir qaydada qurulmasına və yeni innovativ iş yerlərinin yaranmasına töhfə verəcək. Azərbaycan hökumətinin bu sahəyə dair strategiyası və layihələri ölkənin iqtisadi gücünü artırmaqla yanaşı, cəmiyyətin rifahının yüksəldilməsinə də təkan verəcək.